جدال زنان عیار در برابر اسطورۀ مغول در روایت‌های داستانی بهرام بیضایی

کهن‏نمونۀ «بیگانه‌ـ دشمن» در تاریخ فرهنگی ایران بارها به صورت‏های مختلف بروز یافته است و از نمونه‏های آن، دشمنی و بیگانگی تاتار و مغول‏ را می‏توان نام برد. وحشی‌گری و قساوت مغولان به مردمان ایران‌زمین، تا آنجا بود که پس از حملۀ سهمگین و قتل و غارت ایشان، تا قرن‏ها نمونه‏ای برای هر نوع حمله و غارت به‌شمار می‏رفتند و کم‏کم از شکل تاریخی خارج و به شکلی اسطوره‏ای در ادبیات و فرهنگ ما باقی ماندند. این مقاله به چگونگی شکل‏گیری اسطورۀ مغول در تاریخ فرهنگی ما و به‌طور خاص، آثار بهرام بیضایی اشاره دارد. از مشخصه‏های اصلی روایت‏های داستانی بیضایی، حضورِ فعال زنان در متن روایت است. هدف پژوهش حاضر، بررسی و تحلیل مبارزۀ زنانِ «قهرمان‌‌ـ عیار» در برابر اسطورۀ مغول، در روایت‏های داستانیِ بهرام بیضایی است. نمایش‌نامه و فیلم‏نامه‏هایی که در این پژوهش بررسی می‏شوند، عبارت‌اند از: فتح‏نامۀ کلات‌، قصه‏های میرکفن‏پوش‌، عیار تنها‌، عیارنامه‌ و تاراج‏نامه‌. روش پژوهش، توصیفی‌ـ تحلیلی است؛ بدین صورت که ابتدا شیوۀ بیضایی در استفاده از اسطورۀ مغول بیان می‏شود، سپس پنج اثر که در آن به‏طور مشخص مبارزۀ زنان با مغول در محور روایت قرار می‏گیرد، تحلیل می‏شوند.